Eenzaam op podium

‘Maar hoe maak je oogcontact met publiek dat je niet kunt zien?’, vroeg een ervaren spreker. Hij voegde eraan toe dat hij zich – uitgelicht op een immens podium in een stikdonkere zaal – verschrikkelijk alleen voelde. Hij keek in een angstaanjagend zwart gat. En sprak ertegen.

Oogcontact maken met een in duisternis gehuld publiek is natuurlijk fysiek onmogelijk. Maar de angst en eenzaamheid van de spreker zijn goed voorstelbaar. En ook te verklaren. De boosdoener is de vierde wand.

vierde muur

De vierde wand is de theaterterm voor een denkbeeldige wand of muur aan de voorkant van het toneel.

De Franse filosoof Diderot schrijft er als eerste over in ‘Discours sur la poesie dramatique (1758): ‘Denk niet meer aan de toeschouwer, doe alsof hij niet eens bestaat. Beeld je in dat er, op de rand van de scene, een hoge muur staat die je van de parterre scheidt. Doe alsof het gordijn nooit opging.’

Acteurs blijven makkelijker achter de vierde wand als de zaal is verduisterd en het frontlicht op het podium schijnt. Resultaat: vanaf het toneel doemt achter de toneellijst een groot rechthoekig vlak op. Het publiek is nauwelijks te zien. En leidt dus minder af.

Voor acteurs is deze ‘wand’ solide; ondoorzichtig. Zij spelen met elkaar in een gesloten ruimte met vier wanden. Het publiek kijkt echter wel door de vierde wand en ziet de gebeurtenissen op het toneel.

In het theater werkt de vierde wand uitstekend. Het helpt acteurs of dansers het publiek te negeren en zich te concentreren op elkaar. Contact met het publiek is ook niet het hoofddoel. Wordt dat contact wel gezocht dan doorbreekt men de vierde wand. Dat heeft een verrassend effect. Een beetje zoals Frank Underwood in House of Cards die zich ineens tot de kijker richt. Of een conferencier die ad rem reageert op een laatkomer.

Voor een spreker is de vierde wand funest. Een goede spreker voert geen stuk op. Wil het publiek niet vergeten. De spreker richt zich juist tot het publiek. Contact is cruciaal. En het bijzondere aan een speech is dat publiek en spreker een verhaal delen op hetzelfde moment in dezelfde ruimte. In tegenstelling tot theater waarbij het erom gaat het publiek naar een andere tijd en plaats te brengen.

Het tegenlicht en de verduisterde zaal – de vierde wand – bemoeilijken het contact tussen spreker en publiek. De belichting is bedoeld om het publiek te negeren. De wand sluit de spreker op. Hij of zij kan nauwelijks naar ‘buiten’ kijken. Gescheiden door de wand is de spreker teruggeworpen op zichzelf. Met een speech die voelt als een merkwaardige monoloog. Hardop uitgesproken in een onwerkelijke kamer.

Geen wonder dat de spreker zich zo eenzaam voelde op het podium. Dat was hij in feite ook.

Tip

De verklaring voor het ongemak van de spreker die tegen de vierde muur staat te praten, draagt ook de oplossing in zich: ‘Open this gate. Tear down this wall!’ Met andere woorden: laat het zaallicht opdraaien en haal de vierde wand neer.

Dat kun je ter plekke doen door de technici te vragen de zaal lichter te maken. Maar nog beter is het dit vantevoren af te spreken met de organisatoren. Laat je dan niet van je stuk brengen door de tegenwerping dat een donkere zaal gebruikelijk is. Dat is toneel-denken en een teken aan de wand: een speech is geen show, maar een communicatiemoment dat tot bloei komt bij voldoende licht.